Ceza hukukunda, tarafların (şüpheli ya da sanık ile mağdur veya suçtan zarar görenin) tarafsız bir kişi aracılığıyla anlaşmazlığın çözümlenmesi için çözüm yolu bulmak amacıyla bir araya gelmesidir. Uzlaştırma soruşturma aşamasında da kovuşturma aşamasında da yapılabilir. Bütün suçlar açısından uzlaştırma mümkün değildir. Kanunda sayılan suçlar, cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar hariç olmak üzere, soruşturulması ve kovuşturulması şikayete tabii olan suçlar ve diğer kanunlarda uzlaşmaya tabii olduğu açıkça belirtilmiş suçlar açısından uzlaşma yoluna gidilebilir.
Uzlaştırma sürecine başlamadan önce şüpheli ya da sanık ile mağdur veya suçtan gören uzlaştırmanın ne olduğu hakkında bilgilendirilir. Bunların arasında, uzlaşma halinde veya uzlaşmama halinde sahip oldukları hukuki hakları ve sonuçları, uzlaştırmacının kendisinin tarafsız bir kişi olduğu, uzlaştırma sürecinin gizlilik içerisinde yürütüldüğü gibi bilgiler verilir.
Uzlaştırmaya Hakim Olan İlkeler
- Mağdur veya suçtan zarar görenin gerçek kişi ya da özel hukuk tüzel kişisi olması gerekir.
- Birden çok kişi tarafından işlenen suçlarda, her bir şüpheli veya sanık ayrı olarak değerlendirilir ve uzlaşan taraf uzlaşmadan yararlanır. Diğer bir deyişle, bütün şüpheli ya da sanıkların uzlaşması zorunlu değildir. Uzlaşan kişi, bundan yararlanır. Ancak, suçtan dolayı birden fazla mağdurun olması durumunda, uzlaşmanın sağlanması için bütün mağdur ya da suçtan zarar görenlerin uzlaşmayı kabul etmesi gerekir.
- Birden fazla suç olmasına rağmen kanunda tek bir cezanın öngörüldüğü suçlar açısından her bir suç için ayrı olarak uzlaşma yoluna gidilir.
- Uzlaşmanın sonuçsuz kalması halinde yeniden uzlaşma yoluna gidilemez.
- Taraflar uzlaşırsa, tazminat davası açılamaz ve varsa mevcut tazminat davasından feragat edilmiş sayılır.
- Soruşturma evresinde mağdurun ölümü halinde uzlaştırma işlemleri sonlandırılır. Ancak kovuşturma aşamasında, Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 243. maddesi gereğince, mirasçılar uzlaştırma işlemlerine devam edebilir.
- Uzlaşma teklifinde bulunulması ya da uzlaşma teklifinin kabul edilmesi, soruşturmaya ilişkin delillerin toplanması ve gerekli işlemlerin yapılmasına engel değildir.
- Uzlaştırmaya tabii suçlarda, uzlaşma yoluna gidilmeden kamu davasının açılmasının ertelenmesi ya da hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilemez.
- Resmî mercilere beyan edilmiş olup da soruşturma veya kovuşturma dosyasında yer alan adreste bulunmama veya yurt dışında olma ya da başka bir nedenle mağdura, suçtan zarar görene, şüpheliye, sanığa veya kanunî temsilcisine ulaşılamaması hâlinde soruşturma veya kovuşturma konusu suçla ilgili uzlaştırma yoluna gidilmez.
- Uzlaştırma işlemleri tarafsız bir uzlaştırmacı tarafından yerine getirilir. Uzlaştırmacının tarafsızlığının mümkün olmayacağı bir dosya da o uzlaştırmacı görev yapamaz. Uzlaştırmacı olarak görev yapan kişi, sonradan aynı dosya hakkında vekil ya da müdafilik görevi üstlenemez.
- On sekiz yaşını doldurmamış kişi adına uzlaşma işlemleri kanuni temsilcisi ile yapılır.
- Tarafların Türkçe bilmemesi halinde tercüman görevlendirilir.
- Uzlaştırma işlemleri gizlilik içinde yürütülür. Uzlaşma görüşmeleri sırasında ortaya konan ve öncesinden bilinmeyen bilgi ve belgeler yargılama sırasında delil olarak kullanılamaz.
- Uzlaştırma işlemleri tarafların vekilleri aracılığıyla yürütülebilir.
- Uzlaştırmacı ücreti Hazineden karşılanır, ancak uzlaşma sağlanamaz ve sanık ceza alırsa, uzlaştırmacıya ödenen ücretin sanıktan alınmasına karar verilir.
Uzlaştırma Süreci
Soruşturma aşamasında uzlaştırma
Suç şüphesinin öğrenilmesinden itibaren Cumhuriyet Savcısı tarafından başlatılan soruşturmaya ilişkin olarak, şüphelinin suçu işlediği yönünde yeterli şüphenin varlığı ve isnad edilen suçun uzlaşmaya tabii bir suç olması halinde, iddianame düzenlenmeden önce dosya uzlaştırma işlemlerinin yapılabilmesi için, uzlaştırma bürosuna gönderilir.
Uzlaştırma bürosuna gelen dosya hakkında, soruşturma konusu suçun uzlaşmaya tabii bir suç olmadığı anlaşılırsa, dosya uzlaştırma bürosu tarafından yeniden soruşturma savcısına iade edilir. Ancak, suç uzlaşmaya tabii bir suç ise, uzlaştırma savcısı tarafından sicile kayıtlı bir uzlaştırmacıya dosya tevdi edilerek, uzlaştırma işlemlerinin yapılması sağlanır.
Dosya kendisine verilen uzlaştırmacı, öncelikle dosyayı ayrıntılı bir şekilde inceleyerek, olaya hakim olur ve taraflara ulaşmaya çalışır. Taraflar ile iletişimi telefon, mesaj, mail gibi herhangi bir yol ile sağlayabilir. Önemli olan taraflara ulaşmaktır. Taraflara ulaşan uzlaştırmacı, mümkünse taraflar ile bir araya gelerek, uzlaştırmanın mahiyetini açıklar ve uzlaşmak isteyip istemediklerini sorar.
Uzlaştırma işlemlerinde iki belge vardır. İlki, uzlaştırma teklif formudur. Bu belge, tarafları uzlaşma müzakerelerine davet mektubudur. Taraflar uzlaşma teklifini kabul etmezlerse, uzlaşma müzakerelerine başlanamayacak ve uzlaşama sağlanamamış olacaktır. Uzlaşma teklifinin kabul edilmesi, tarafların uzlaştığı anlamına gelmemektedir. Sadece tarafların uzlaşma niyetiyle müzakere yapma isteğini ortaya koymaktadır. Diğer belge ise, uzlaştırma raporudur. Taraflar uzlaşırsa, uzlaşmaya ilişkin hususlar rapora yazılarak, taraflar ve uzlaştırmacı ile birlikte imza altına alınır. Eğer uzlaşma sağlanamazsa da yine bu rapor düzenlenerek, neden uzlaşmanın sağlanamadığı belirtilerek, varsa taraflarla birlikte uzlaştırmacı tarafından imza edilir.
Uzlaşma teklifinin yapılması halinde taraf, o anda teklifi kabul edebilir, reddebilir ya da üç gün içinde kararını vermek üzere süre talep edebilir. Uzlaştırmacının taraflara dosya kapsamında yer alan bilgilerinden ulaşamaması halinde dosyada kayıtlı adreslerine uzlaştırma bürosu aracılığıyla tebligat çıkarır. Uzlaşma teklifinin yapılması ile tarafın üç gün içinde uzlaşma teklifini kabul etmemesi ya da uzlaştırmacıya ulaşmaması halinde, uzlaşma teklifi kabul edilmemiş sayılır.
Uzlaşma teklifi kabul edilmezse ya da uzlaşma teklifi kabul edilmesine rağmen yapılan müzakerelerde taraflar anlaşamazsa, uzlaşamama tutanağı düzenlenerek, dosya uzlaştırma savcısına iade edilir. Uzlaştırma işlemlerinin usulüne uygun bir şekilde yapılmış olması halinde, uzlaştırma savcısı iddianame düzenleyerek kamu davası açar.
Uzlaşmanın sağlanması halinde de buna ilişkin hususlar ayrıntılı bir şekilde uzlaştırma raporuna yazılarak taraflarla birlikte uzlaştırmacı tarafından imzalanır. Dosya uzlaştırma savcısına verilir ve savcılık tarafından kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir.
Uzlaşma bir edim ile ya da edimsiz olarak sağlanabilir. Edimden kasıt, tarafların uzlaşmayı bir şarta bağlaması, mesela mala zarar verme suçunda mağdur konumundaki kişinin zararının karşılanması şartıyla uzlaşacağını belirtmesi ve tarafların bu şekilde uzlaşması mümkün olabildiği gibi, tarafların birbirlerinden herhangi bir şey istemeden de uzlaşmaları mümkündür.
Edimli uzlaşma halinde, bu edimin uzlaştırma raporu düzenlenmeden ya da rapor düzenlendiği anda yerine getirilebilir. Ancak, edimin yerine getirilmesi ileri bir tarihe bırakılmış olursa, mesela zarar tazmini konusunda taraflar anlaşmış, ancak şüpheli bu zararı 6 taksitte ödeyecek olursa, uzlaşma yine sağlanır, ancak bu durumda uzlaştırma savcısı tarafından edim yerine getirilene kadar kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilir. Edim yerine getirildiğinde kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir. Edimin yerine getirilip getirilmediği, uzlaştırma bürosu tarafından takip edilir. Kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verildikten sonra edim yerine getirilmezse, iddianame düzenlenerek kamu davası açılır.
Kovuşturma aşamasında uzlaştırma
Uzlaştırma işlemleri esas olarak soruşturma evresinde yapılması gerekmekteyken, bazı durumlarda kovuşturma evresinde yapılması da söz konusu olabilir. Suçun niteliğinin kovuşturma evresinde değişerek, uzlaşmaya tabi bir suç haline dönüşmesi; uzlaşma kapsamında kalan bir suç hakkında soruşturma evresinde uzlaşma yoluna gidilmemiş olması ve kovuşturma sırasında kanun değişikliği ile hakkında yargılama yapılan suçun uzlaşma kapsamına girmesi halinde, kovuşturma aşamasında da uzlaşma işlemleri yerine getirilir.
Kovuşturma aşamasında yapılan uzlaştırma usulü de hemen yukarıda soruşturma evresinde uzlaştırma kısmında açıklanan usule tabiidir. Dosya mahkeme tarafından uzlaştırma bürosuna gönderilir ve uzlaştırma işlemleri yerine getirilir. Uzlaşma sağlanması halinde, dosya uzlaştırma bürosu tarafından mahkemeye gönderilir ve mahkemece uzlaşma sebebiyle davanın düşmesine karar verir. İleri tarihli bir edim ile uzlaşma sağlanmış olursa, mahkemece hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilir ve edimin yerine getirilmesi ile davanın düşmesine karar verilir. Eğer edim yerine getirilmezse yargılamaya devam olunur.
Uzlaştırma kapsamındaki suçlar
| TÜRK CEZA KANUNUNDA DÜZENLENEN YETİŞKİN VE SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLAR AÇISINDAN UZLAŞTIRMAYA TABİ SUÇLAR |
| SUÇ | MADDE | KANUNDAKİ CEZA |
Kasten yaralama Kasten yaralama Kasten yaralamanın ihmali davranışla işlenmesi Taksirle yaralama Taksirle yaralama Taksirle yaralama Taksirle yaralama Tehdit Tehdit Tehdit Konut dokunulmazlığının ihlali Konut dokunulmazlığının ihlali Konut dokunulmazlığının ihlali İş ve çalışma hürriyetinin ihlali Kişilerin huzur ve sükununu bozma Hakaret Hakaret Hakaret Kişinin hatırasına hakaret Kişinin hatırasına hakaret Haberleşmenin gizliliğini ihlal Haberleşmenin gizliliğini ihlal Haberleşmenin gizliliğini ihlal Kişiler arasındaki konuşmaların dinlenmesi ve kayda alınması Kişiler arasındaki konuşmaların dinlenmesi ve kayda alınması Kişiler arasındaki konuşmaların dinlenmesi ve kayda alınması Özel hayatın gizliliğini ihlal Özel hayatın gizliliğini ihlal Hırsızlık Kullanma hırsızlığı Mala zarar verme Hakkı olmayan yere tecavüz Güveni kötüye kullanma Güveni kötüye kullanma Bedelsiz senedi kullanma Dolandırıcılık Dolandırıcılık daha az cezayı gerektiren hal Kaybolmuş veya hata sonucu ele geçmiş eşya üzerinde tasarruf Suç eşyasının satın alınması veya kabul edilmesi Açığa imzanın kötüye kullanılması Aile hukukundan kaynaklanan yükümlülüğün ihlali Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması | 86/1 86/2 88 89/1 89/2 89/3 89/4 106/1 1.cüml 106/1 2.cüml 106/1 3.cüml 116/1 116/2 116/4 117/1,119/1c 123/1 125/1 125/2 125/3-b, 3-c 130/1 130/2 132/1 132/2 132/3 133/1 133/2 133/3 134/1 134/2 141/1 146/1 151/1,2 154/1 155/1 155/2 156/1 157/1 159/1 160/1 165 209/1 233/1 234/1 234/2 234/3 | Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası Dört aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası Verilecek cezada 2/3 indirim Üç aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası 1. fıkradaki cezanın yarı oranında artırılması 1.fıkradaki cezanın bir kat artırılması Altı aydan üç yıla kadar hapis cezası Altı aydan iki yıla kadar hapis cezası Dokuz aydan iki yıla kadar hapis cezası Altı aya kadar hapis cezası veya adli para cezası Altı aydan iki yıla kadar hapis cezası Altı aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası Altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası Üç aydan bir yıla kadar hapis cezası Üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası Üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası Alt sınırı bir yıl hapis cezası Üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası Üç aydan iki yıla kadar hapis cezası Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası İki yıldan beş yıla kadar hapis cezası Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası İki yıldan beş yıla kadar hapis cezası Altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası 2 yıldan 5 yıla kadar hapis ve 4.000 güne kadar APC Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası İki yıldan beş yıla kadar hapis cezası Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası 1/2 indirim Dört aydan üç yıla kadar hapis veya adlî para cezası 6 aydan 3 yıla kadar hapis ve bin güne kadar APC Altı aydan iki yıla kadar hapis ve adlî para cezası 1 yıldan 7 yıla kadar hapis ve 3.000 güne kadar APC Altı aydan iki yıla kadar hapis ve adlî para cezası 1 yıldan 5 yıla kadar hapis ve 5.000 güne kadar APC Altı aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası Bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası 6 aydan 3 yıla kadar hapis ve onbin güne kadar APC Üç aydan bir yıla kadar hapis cezası Bir yıla kadar hapis cezası Üç aydan bir yıla kadar hapis cezası 1.fıkra kapsamında verilen cezanın bir kat artırılması Üç aydan bir yıla kadar hapis cezası |
| TÜRK CEZA KANUNUNDA DÜZENLENEN VE SADECE SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLAR AÇISINDAN UZLAŞMAYA TABİİ SUÇLAR |
| SUÇ | MADDE | KANUNDAKİ CEZA |
Kasten yaralama İnsan üzerinde deney Organ ve doku ticareti Terk Yardım veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi Yardım veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi Kısırlaştırma Şantaj Cebir Siyasi hakların kullanılmasının engellenmesi İnanç düşünce ve kanaat hürriyetinin engellenmesi İş ve çalışma hürriyetinin ihlali İş ve çalışma hürriyetinin ihlali İş ve çalışma hürriyetinin ihlali Sendikal hakların kullanılmasının engellenmesi Sendikal hakların kullanılmasının engellenmesi Nefret ve ayrımcılık Haberleşmenin engellenmesi Hakaret Kişisel verilerin kaydedilmesi Verileri yok etmeme Taksirli iflas Karşılıksız yararlanma Karşılıksız yararlanma Karşılıksız yararlanma Bilgi vermeme Çocuğun soybağını değiştirme Kötü muamele Kötü muamele Bilişim sistemine girme Bilişim sistemine girme Bilişim sistemine girme Kişilerin malları üzerinde usulsüz tasarruf Görevi yaptırmamak için direnme Genital muayene Hak kullanımını ve beslenmeyi engelleme | 86/3 90/1 91/2,6 97/1 98/1 98/2 101/2 107/1,2 108/1 114/1 115/1,2,3 117/1,119/1c 117/2,3 117/4 118/1 118/2 122/1 124/1 125/3 135/1 138/1 162/1 163/1 163/2 163/3 166/1 231/1 232/1 232/2 243/1 243/3 243/4 261/1 265/1 287/1 298/1 | 86/2 ye göre 1/2 artırım Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası Bir yıla kadar hapis cezası Üç aydan iki yıla kadar hapis cezası Bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası 1 yıldan 3 yıla kadar hapis ve 5.000 güne APC 86/1'in 1/3ten 1/2 sine kadar artırım Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası Altı aydan iki yıla kadar hapis ve adlî para cezası 6aydan 3 yıla kadar hapis veya 100 günden az olmayan APC Altı aydan üç yıla kadar hapis cezası Altı aydan iki yıla kadar hapis cezası Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası Altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezasına Alt sınır 1 yıl hapis cezası Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası Bir yıldan iki yıla kadar hapis cezası İki aydan bir yıla kadar hapis cezası İki aydan altı aya kadar hapis veya adlî para cezası Altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası Altı aya kadar hapis veya adlî para cezası Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası İki aydan bir yıla kadar hapis cezası Bir yıla kadar hapis cezası Bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası Altı aydan iki yıla kadar hapis cezası Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası Altı aydan iki yıla kadar hapis Altı aydan üçyılakadar hapis cezası Üç aydan bir yıla kadar hapis cezası Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası |